تاريخچه شهر تاريخي بيشاپور :
اين شهر تاريخي كه حدود دويست هكتار و سعت دارد در فاصله ۲۳ كيلومتري شمال غربي شهر فعلي كازرون قرار دارد . بنابراطلاعات دقيق و مكتوب كه در مركز شهر بر روي دو ستون يادبود نوشته شده ، اين شهر در زمان شاپور اول ( ۲۷۲-۲۴۱ ميلادي ) دومين و يكي از مقتدرترين پادشاهان ساساني و توسط يك معمار سوري بنام « اپساي » دبير طراحي و ساخته شد. و بنا برهمين كتيبه ، شاپور در سال ۲۴ سلطنتش از شهر بيشاپور بازديد نموده است .
صرف نظر از اينكه خاستگاه دولت ساساني سرزمين فارس بوده ، آب فراوان ، هواي مساعد ، زمين هاي حاصلخيز ، چشمه ها و موانع طبيعي و قرار گرفتن در مسير جاده شاهي ، باعث شد شاپور پس از پيروزي بر والرين (امپراطور روم) اين محل را براي بناي شهري كه نام خود را برآن نهاد ، انتخاب نمايد.
اين شهر در كنار شهرهائي همچون استخر، داراب گرد ، اررجان ، اردشير خوره از مهمترين شهرهاي استان فارس در عهد ساساني بوده و تا زمان سلطنت بهرام دوم رونق خود را حفظ كرد ، اما پس از آن به علت توجه پادشاهان ساساني به غرب قلمرو خود ( تيسفون ) رونق آن كمتر شد . با ورود اسلام به ايران به تدريج رونق و آبادي از اين شهر رخت بر بست و به جاي آن گازرگاه ( كازرون فعلي) رونق مي يابد اما در هر حال بيشاپور همچنان به حيات خود ادامه مي دهد ، به طوري كه در قرون سوم تا پنجم هجري قمري اين شهر مورد ستايش مورخان وجغرافي دانان بزرگي چون استخري ، ابن بلخي و… قرار گرفته است .
تاريخچه حفاري در شهر بيشاپور :
در بين سالهاي ۱۳۱۹ – ۱۳۱۴ هجري شمسي براي اولين بار ژرژ سال و دكتر گيرشمن نمايندگان اعزامي از موزه لوور پاريس ، اقدام به عمليات كاوش باستان شناسي در اين شهر تاريخي نمودند و بناي رفيع و چهار گوشي را كه با سنگهاي « دوجداره » ساخته شده بود ، آتشگاه ناميدند و تالار عظيم و سر پوشيده وسيعي را به نام كاخ اختصاصي و مكان ديگري را به نام جايگاه نذورات و يك ايوان مزين به موزاييك را به دنياي باستان شناسي و تاريخ معرفي كردند . اين حفاري ها ادامه نيافت و براي مدت ۳۰ سال متوقف گرديد .
سرانجام اداره كل باستان شناسي و فرهنگ عامه تصميم گرفت با اعزام يك گروه باستان شناسي ايراني به سر پرستي دكتر سرفراز عمليات كاوش در بيشاپور را به منظور روشن ساختن چگونگي حفاري هاي گذشته و ظاهر ساختن اسكلت اين شهر آغاز نمايد . در بهمن ماه ۱۳۴۷ هيات باستان شناسي در شهر شاپور مستقر گرديد و شروع به كار كرد . اين عمليات حدود ۱۰ سال به طول انجاميد كه با همت و تلاش شبانه روزي هيات باستان شناسي به ويژه استاد گرانقدر آقاي دكتر سرفراز ، برج و باروي شهر ، معبد آناهيتا ، كاخ شاپور ، مسجد دوره اسلامي ، ستونهاي يادبود و برخي آثار ارزشمند ديگر سر از خاك بيرون آورد. عمليات اين گروه نيز در سال ۱۳۵۷ متوقف گرديد .
مجددا در بهمن سال ۱۳۷۵ عمليات حفاري اين شهر به سر پرستي دكتر سرفراز آغاز گرديد اما در ارديبهشت ۱۳۷۶ متوقف ماند .پس از آن چند فصل حفاري توسط آقايان مهندس مهريار و نوروزي صورت گرفت و از سال ۱۳۸۲ مهندس اميري بعنوان مسئول پروژه بيشاپور تعيين شده است .
مشخصات شهر بيشاپور:
شهر تاريخي بيشاپور با موهبتي كه طبيعت زيباي جلگه شاپور در دشت سبز كازرون و رودخانه باصفاي چشمه ساسان در اختيار آن گذارده بود و بااستفاده از فرمها و موتيف هاي تمدنهاي ديگر در امر هنري و تزئيني و بر اساس و خواست و روياهاي بزرگ و جاه طلبانه شاهي ، چنان بادقت طراحي و اجرا شده كه با زيباترين و ثروتمند ترين شهرهاي دنياي متمدن آن زمان مانند انطاكيه عروس زيباي شهرهاي بيزانس ( روم شرقي) رقابت مي كرد و به از آن بود .
شهر بيشاپور براساس طرحي جديد ( هيپوداموس ) به صورت مربع مستطيل ساخته شده و تا قرن هفتم هجري قابل سكونت بوده است . دو خيابان شمالي – جنوبي و شرقي – غربي ، شهر را به چهار قسمت تقسيم نموده و هركدام از اين خيابانها به يكي از دروازه هاي شهر راه داشته است . دروازه اصلي شهر در ضلع غربي بوده كه امروز بقاياي پل آن موجود است . اين شهر از چهار طرف محافظت مي شده است . درضلع شمالي قلعه دختر و ديوار برج مانند ، در ضلع غربي رودخانه شاپور در ضلع شرقي و جنوبي ، خندق از شهر محافظت مي نموده است .
بيشاپور شامل دو قسمت است :
۱ – ارگ سلطنتي كه بناهاي شاخص دوره ساساني مثل معبد آناهيتا ، تالار شاپور ، ايوان موزائيك ، كاخ والرين و … را شامل مي شود
۲- قسمت عامه نشين شهر كه بخش و سيعتر شهر را شامل مي شود و در برگيرنده خانه هاي مسكوني ، اماكن عمومي مثل حمام ، كاروانسرا ، بازار و … مي گردد .
جغرافي دانان مسلمان از بيشاپور به نامهاي به شاپور – به انديوشاپور – ويه شاپور – شاپور – بيشاور – بيشاپور نام برده اند كه همگي نام بيشاپورمركز ايالت و كوره شاپور خوره بوده است .
معرفي آثار تاريخي شهر بيشاپور
شاهكار حجاري هاي عصر ساساني در تنگ چوگان در مجاورت شهر بيشاپور و بركرانه رودخانه شاپور باقي مانده است . شش نقش برجسته در دو طرف تنگ چوگان حجاري شده است ، نقش ها بيانگر پيروزي ها و تاجگذاري پادشا هان ساساني است ازمجموع شش نقش ، سه نقش بيانگر پيروزي شاپور بر والرين امپراطور روم مي باشد و سه نقش ديگر مربوط به پيروزي بهرام دوم برياغيان ، تاج ستاني بهرام اول از مظهر اهورامزدا و پيروزي شاپور دوم بر ياغيان و دشمنان است . در ادامه به معرفی برخی بخشهای مهم این شهر می پردازیم :
جايگاه نذورات ( ستونهاي يادبود)
نقش برجسته بهرام دوم و كتيبه بزرگ ساساني در« سر مشهد»:
يكي ديگر از مهم ترين آثار تاريخي عهد ساساني نقش برجسته بهرام دوم ( پنجمين شهريار ساساني) است كه در ۳۰ كيلومتري غرب جره و در جنوب شهرستان كازرون واقع گرديده است . اين نقش نشان دهنده پيكار بهرام دوم با دو شير است و پشت سر وي خانواده بهرام و كرتير ( موبد موبدان ) ايستاده است .
بزرگترين كتيبه دوره ساساني به درازاي ۲۰/۵ متر و پهناي ۷۰/۲ متر در ارتفاع ۲۵ متري از كف زمين در بالاي نقش برجسته مذكور نقر گرديده است . مضمون آن با كتيبه پهلوي كعبه زرتشت ، نقش رجب و نقش رستم يكي است و در واقع در بردارنده مطالب همه اين كتيبه هاست.
در روزگار كنوني برهربام و برزن سخن از حقوق بشر بگوش ميرسد.هرنهاد،موسسه وملتي تكليف به رعايت حقوق بشر را برهمگان فرض دانسته وتوانمندان را به رعايت حقوق مستمندان دعوت ميكنند.چنديست كه درلسان اغياربرملت اين سامان سخن ازناديده گرفتن حقوق بشرجاريست .اين درحاليست كه مناديان كنوني هريك به نوعي ظلمي رابرابناء بشر روا داشته و ميدارند.ازآنروي كه مردمان اين سامان از ديربازراستگوئي را پيشه خود ساخته وعدالت پروري از خصائص ويژه حكام ايران زمين بوده است.دراين ميان برخويش فرض آمد كه كلامي درباب پيشينيان اين سرزمين كهن تباررانده وحقوق بشررا ازنظرگاه بزرگان باستاني ايران زمين به رشته تحرير درآورم
هر چند درتفاسيري چون الميزان ، مراد از« ذو القرنين » در كلام الله مجيد را به احتمالي شخص
كوروش بيان نموده اند.اما بي شك مي توان گفت:كوروش پادشاه باستاني ايران ، بزرگترين و
برترين اعلاميه حقوق بشر دوران باستان را اعلام و اجرا نموده است خوانندگان معزز با مطالعه
منشور آزداي كوروش كه به عبارتي حدوداً ۲۵۴۳سال قبل يعني درسال ۵۳۹ قبل ميلاد بعد
ازتسخير وفتح شهر بابل صادر شده است درخواهند يافت كه به مراتب اين منشور ازاعلاميه حقوق بشر انقلابيون فرانسه درقرن ۱۷ميلادي واعلاميه حقوق بشر قرن ۲۰ميلادي سازمان ملل متحد پربارترو معنوي تر است
كوروش بعد از خاتمه زمستان در اولين روز بهار ، در بابل تاجگذاري كرد و بعد از تاجگذاري ، در
معبد مردوك خداي بزرگ بابل ، منشور آزادي نوع بشر را قرائت نمود متن سخنراني و كتبيه
كوروش دراكتشافات بين النهرين از ويرانه قديم شهر « اور » بدست آمداين كتيبه سنگي كه اكنون در كتابخانه ملي انگلستان نگهداري ميگردد از قديمترين و مهمترين اسناد حقوق بشر ، در تاريخ باستان است.در اين كتبيه كوروش اولاًخود وقلمروپادشاهي خود را بيان داشته، آنگاه در مقام بيان حقوق بشر و منشور آزادي خويش چنين سخن مي راند
ترجمه منشور حقوق بشر كوروش اينك كه به ياري مزدا ، تاج سلطنت ايران و بابل و كشورهاي جهات اربعه را به سر گذاشته ام ، اعلام مي كنم كه تا روزي كه من زنده هستم و مزدا توفيق سلطنت را به من مي دهددين و آيين و رسوم ملتهايي كه من پادشاه آنها هستم ، محترم خواهم شمرد و نخواهم گذاشت كه حكام و زير دستان من ، دين و آئين و رسوم ملتهايي كه من پادشاه آنها هستم يا ملتهاي ديگر را مورد تحقير قرار بدهند يا به آنها توهين نمايند .
من از امروز كه تاج سلطنت را به سر نهاده ام ، تا روزي كه زنده هستم و مزدا توفيق سلطنت را به من مي دهد ،هر گز سلطنت خود را بر هيچ ملت تحميل نخواهم كرد و هر ملت آزاد است ، كه مرا به سلطنت خود قبول كند يا ننمايد و هر گاه نخواهد مرا پادشاه خود بداند ، من براي سلطنت آن ملت مبادرت به جنگ نخواهم كرد .
من تا روزي كه پادشاه ايران و بابل و كشورهاي جهات اربعه هستم ، نخواهم گذاشت ،كسي به
ديگري ظلم كند و اگر شخصي مظلوم واقع شد ، من حق وي را از ظالم خواهم گرفت و به او
خواهم داد و ستمگر را مجازات خواهم كرد .
من تا روزي كه پادشاه هستم ، نخواهم گذاشت مال غير منقول يا منقول ديگري را به زور يا به
نحو ديگر بدون پرداخت بهاي آن و جلب رضايت صاحب مال ، تصرف نمايد
من تا روزي كه زنده هستم ، نخواهم گذاشت كه شخصي ، ديگري را به بيگاري بگيردو بدون
پرداخت مزد ، وي را بكار وادارد.
من امروز اعلام مي كنم ، كه هر كس آزاد است ، كه هر ديني را كه ميل دارد ، بپرستد و در هر
نقطه كه ميل دارد سكونت كند ،مشروط بر اينكه در آنجا حق كسي را غضب ننمايد ،و هر شغلي را كه ميل دارد ، پيش بگيرد و مال خود را به هر نحو كه مايل است ، به مصرف برساند ، مشروط به اينكه لطمه به حقوق ديگران نزند
من اعلام مي كنم ، كه هر كس مسئول اعمال خود مي باشد و هيچ كس را نبايد به مناسبت
تقصيري كه يكي از خويشاوندانش كرده ، مجازات كرد .
مجازات برادر گناهكار و برعكس به كلي ممنوع است و اگر يك فرد از خانواده يا طايفه اي مرتكب
تقصير ميشود ، فقط مقصر بايد مجازات گردد ، نه ديگران من تا روزي كه به ياري مزدا ، سلطنت مي كنم ، نخواهم گذاشت كه مردان و زنان را بعنوان غلام و كنيز بفروشندو حكام و زير دستان من ، مكلف هستند ، كه در حوزه حكومت و ماموريت خود ،مانع از فروش و خريد مردان و زنان بعنوان غلام و كنيز بشوندو رسم بردگي بايد به كلي از جهان برافتد .
و از مزدا خواهانم ، كه مرا در راه اجراي تعهداتي كه نسبت به ملتهاي ايران و بابل و ملتهاي ممالك اربعه عهده گرفته ام ، موفق گرداند .
كوروش
دعاي كوروش در حق سرزمين ايران : اهورا مزدا ، اين سرزمين را ، اين مرز و بوم را ، از كينه ، از
دشمن ، از دروغ و از خشكسالي حفظ كند
