وجه تسمیه :

نظريه اي مبني برآن بود که نام شهر تاريخي كازرون ، از« گازران » و « گازرون » گرفته شده است ، زيرا در زمان ديلميان كه كارخانه هاي پارچه بافي در كازرون پارچه هاي « توزي » و « دبيكي » را مي بافت و صادر مي نمود ، دوازده هزار گازر يعني شويندگان الياف كتان ، در اين شهر زندگي مي كردند و به همين جهت اين شهر به شهر گازران يعني شهر گازرها معروف شده بود كه نام گازران در بعضي متون به صورت « گازران » و « كازران » آمده است . بر اساس همين نظريه « گازران »  در تلفظ به صورت « گازرون » و « كازرون » تحريف يافته و اكنون نام « كازرون » باقي مانده است . در بعضي كتب « گازرات » نيز آمده است . كازرون به واسطه توليد پارچه هاي مرغوب با شهر « دمياط » مصررقابت مي كرده و به همين جهت به « دمياط عجم » نيز مشهور است .

ليکن کشف گٍل مُهرهای حاوی نام کازرون که در کاوشهای رسمی سازمان میراث فرهنگی از محوطه تل قلعه سیف‌آباد (آباد شاهپور تاریخی) به دست آمده، مهر پایانی بر نظرات غیر کارشناسی است.

پس از سقوط دولت ساسانی و غلبه اعراب، الفبای پارسی میانه (پارسیک یا پهلوی ساسانی) دستخوش تغییرات بنیادین و حذف از حوزه نوشتار گردید. این تغییر و انقطاع از پیشینه تاریخ مکتوب باعث شد که نویسندگان معاصر برای بررسی‌های تاریخی و ریشه‌شناسی نامجای‌ها دست به دامن ذوق و برداشتهای شخصی شوند. اما کشف گِل مُهرهای دوره ساسانی در تل قلعه سیف‌آباد کازرون(آباد شاهپور) نقطه پایانی بر این تفاسیر نادرست است.
این کشف در عین حال اثبات می‌کند که شهر کازرون از معدود شهرهای کشور  است که نامش از دوران تاریخی تاکنون بدون هیچ تغییری به همین شکل کنونی نوشته و خوانده می‌شده است.
ادامه کاوشهای علمی و کشف چنین آثاری فرصتی مناسب برای انجام مطالعات جامع‌تر در سایت‌ها و متون پیش از اسلام است تا اطلاعات ما را نسبت به این مقوله افزایش دهد، اکتشافات بیشتر باستان‌شناسی در محدوده شرق شهر کازرون(محدوده آتشکده کازرون، مهرنجان، سیف آباد، تل‌جیدون) می‌تواند به حوزه کازرون پژوهی و ریشه‌‌یابی دیگر نامهای جغرافیایی این شهر باستانی کمک کند.

آوانویسی متن گل‌مهر:

k’clwny
mgwh
byšhpwhly
kāzirūn mow bišābuhr

برخي ازاهالي كازرون نيز به طور عاميانه وجه تسميه كازرون را از « كوه زرّان» مي دانند و معتقدند چون كوه هاي آن به خاطر داشتن درختان و ثمرات جنگلي ، زر خيز است ، آن را « كوه زرّان » ناميده و به صورت « كازرون » تحريف يافته كه ريشه تاريخي ندارد و تنها در اعتقاد برخي از مردم چنين وجه تسميه اي بيان شده است .

پیشینه کازرون

• ساسانیان:شهر بیشاپور در شمال بلدالعتیق به فرمان شاپور یکم ساسانی تشکیل شده و پایتخت زمستانی او و یکی از مشهورترین و مهمترین شهرهای ساسانیان شد. بیشاپور سپس با حمله اعراب و شخصی به نام ابوسعید شبانکاره ویران گشت و اکثر مردم آن به ده جدس در شمال کازرون امروزی مهاجرت کردند. شهر بلدالعتیق (کازرون فعلی) نیز در همین دوره شکل گرفت. در این دوره بزرگانی چون بهرام پسر مردانشاه و اپسای دبیر از این شهر برخاستند.
• پس از ظهور اسلام در ایران:مردم از جدس به گازرگاه رفتند و پس از وقوع زلزله در آن به کازرون عزیمت نمودند. کازرونیان همچنان زرتشتی بودند تا اینکه شخصی به نام شیخ ابواسحاق کازرونی ۲۴۰۰۰ کازرونی را مسلمان کرد. در این دوره دو سلسله مشهور و بزرگ مرشدیه (کازرونیه) و بلیانیه به سرپرستی شیخ ابواسحاق کازرونی و شیخ عبدالله بلیانی در این شهر فعالیت می‌کردند.

شیخ امین‌الدین بلیانی (عارف و شاعر بزرگ ایرانی و استاد حافظ و خواجوی کرمانی)، سعیدالدین بلیانی کازرونی (بزرگترین سیره نویس پیامبر اسلام)، تقی الدین بلیانی و بسیاری دیگر از خاندان مشهور بلیانی کازرون در این دوره از این شهر برخاستند.

• اتابکان فارس:حافظ و سعدی دو شاعر بزرگ ایرانی که در دامان مادرانی کازرونی پرورش یافته بودند، در این دوره برخاستند.
• تیموریان:علامه جلال الدین محمد دوانی کازرونی، بزرگترین دانشمند عهد تیموریان و سده نهم بود.
• ایلخانیان (پس از حمله مغول):علامه قطب الدین محمود کازرونی، دانشمند بزرگ اهل کازرون در این دوره متولد شد. وی کاشف علت تشکیل رنگین کمان بود و تنها کسی بود که پیش از گالیله به گرد بودن زمین پی برده بود. وی از بزرگان ریاضیات، فیزیک، پزشکی، نجوم، فلسفه، موسیقی و شطرنج ایران بود.
• قاجاریه:پس از وقوع جنگ جهانی اول و حمله انگلیسی‌ها به جنوب ایران، فارس و کازرون، ناصر دیوان کازرونی و یارانش به همراه سایر سرداران جنوب چون صولت الدوله قشقایی به جنگ با انگلیسی‌ها پرداختند و پیروز شدند. کازرون در این دوره دارای شهرداری و فرمانداری مستقل شد. همچنین در این دوره میرزا محمد صالح کازرونی اولین دانشجوی ایرانی اعزامی به اروپا بود و پس از بازگشت نخستین روزنامه ایران را در تهران به چاپ رساند. همچنین میرزا حسن عکاس (چهره‌نگار کازرونی)، پدر عکاسی ایران نخستین عکاسخانه‌های جنوب را در شیراز و کازرون راه‌اندازی کرد.
• پهلوی:تظاهرات مردم کازرون بر علیه حکومت محمد رضا شاه پهلوی موجب اعلام حکومت نظامی در این شهر شد. کازرون یکی از ۱۱ شهر ایران و ۳ شهر فارس بود که حکومت نظامی در آن اعلام شد. محمدرضا شاه پهلوی یک بار نیز به  این شهر سفر کرد که با تظاهرات مردم کازرون بر علیه او روبرو شد . در این دوره ممسنی از کازرون جدا شد و استانی دیگر به نام کهگیلویه و بویر احمد پدید آمد. همچنین با ایجاد محور شیراز-چنارشاهیجان-بوشهر، شهر کازرون سال‌ها در بن‌بست قرار گرفت. در سال ۱۳۸۶ با احداث محور شیراز – کازرون – بوشهر، شهر کازرون از این بن‌بست چندین ساله خارج شد.
• جمهوری اسلامی:کازرون ۱۳۰۰ شهید برای دفاع از میهن تقدیم نمود. اولین جانباخته انقلاب در اردیبهشت ۵۷ ، شهید منصور محسن پور بود که ۲۳ سال سن داشت و به دلیل حمله به یک مغازه مشروب فروشی با تیراندازی یک مأمور کشته شد. مادر او قاتل فرزندش را عفو کرد ولی چند سال بعد با بیماری سختی مرد. شهید که تنها ۲ یا ۳ ماه بود که ازدواج کرده بود تنها پسرش را هم ندید.

نــــژاد

نژاد مردم شهرستان كازرون ، همانندمردم جنوب ايران ، از نژاد پارسه يا ( پاراسواژ) شعبه اي از نژاد آرياست كه تقريبا ۳ هزار سال پبش از ميلاد از مسكن اصلي خود به ايران و فارس آمده اند . مردم كازرون تا اندازه زيادي اصالت  نژاد خود را حفظ كرده اند ، زيرا وقتي در ميان رعاياي كازرون گردش مي كنيم و صفات و عادات آنان را مورد دقت قرار مي دهيم ، قرابت و نزديكي زيادي با نژاد آريائي قديم در آنان مي بينيم .  واژه هاي محلي و آداب و رسومي كه نسل به نسل حفظ كرده اند  نشانگر اين واقعيت مي باشد .

زبان

زبان فارسي يعني زباني كه ساكنان ايران و افغانستان و قسمتي از هندوستان و پاكستان به آن سخن مي گويند ، از پارس سرچشمه گرفته است . واژه هائي كه در كازرون بكار مي گيرند نزديكي با زبان فارس قديم دارد.

گويش ها ( كازروني ، دواني ، دوسيراني ، بورنجاني ، عبدويي و … ) آداب ، رسوم ، سنت ها ، متل ها و مثل هاي موجود در اين منطقه به خاطر در بر داشتن ويژگي هاي زبان و فرهنگ كهن اين ديار ، از دير باز توجه زبان شناسان را به خود جلب كرده است.

ديـن

پيش از حمله اعراب اهالي كازرون و شاپور و ديگر بخش هاي اين شهرستان مانند همه ايرانيان دين زردشتي داشتند و بويژه در شاپور چندين آتشكده بزرگ وجود داشته كه آثار ويرانه هاي آن هنوز باقي است . پس از فتح ايران به دست اعراب در زمان خليفه دوم ( ۱۳ هجري قمري) و تصرف كازرون به سرداري حكم بن ابي العاص ، عده اي از اهالي اين ديار به دين اسلام درآمدند . در سده چهارم و پنجم تعداد زردشتيان كازرون زياد بوده است و دراين هنگام مردي زردشتي به نام خورشيد كه او را ديلم گبر نيز مي گفتند حاكم كازرون بوده است . سلمان فارسي نخستين شخص از اهالي كازرون است كه در خدمت حضرت رسول (ص) به دين اسلام مشرف شد و حكمي از آن جناب گرفت كه كازرونيها از دادن ماليات و جزيه معاف باشند . بيشتر اهالي كازرون و اطراف آن تقريبا تا سال ۴۰۰ هجري قمري زردشتي بودند و از اين سال به بعد به واسطه كوشش شيخ ابواسحق فرزند شهريار كازروني مردم كازرون كم كم مسلمان شدند . تا زمان صفويه و رسميت يافتن مذهب تشيع اهالي اين سرزمين شافعي بودند و علماي بزرگي نيز از ميان آنان برخاستند . امروز مذهب همه اهالي شيعه اثني عشري است و در مذهب تعصب دارند . در كازرون اقليت هاي مذهبي كم است و در حقيقت ۹۹ درصد از مردم شهرستان كازرون مسلمان هستند و يك درصد باقي مانده شامل اديان ديگر مي باشد .

جمعيت :

اندازه جمعيت ، ساختار سني و جنسي ، باروري ، ميزانهاي مرگ و مير و ميزان رشد جمعيت اطلاعات زير بنائي را تشكيل مي دهند كه در تعيين و تخصيص منابع و ميزانهاي رشد نقشي اساسي دارند . تفحص در زمينه جمعيت و پرداختن به ابعاد مختلف آن فرصت تفكر مجدد در مورد جمعيت را فراهم آورده ، گذشته را نشان داده و چگونگي حركت هاي آتي جمعيت را ارزيابي مي نمايد . به اين دليل انديشمندان و تحليلگران جمعيت با ارائه شاخص ها و ارزيابي داده هاي جمعيتي ، امروز سهم عمده اي در امر توسعه به عهده دارند .

روندهاي جمعيتي:              

جمعیت این شهرستان ۲۶۶٬۲۱۷ تن می‌باشد که سومین شهرستان پرجمعیت استان فارس است. همچنین شهر کازرون با داشتن ۱۴۰٬۸۶۹ نفر جمعیت دومین شهرستان پرجمعیت استان پس از شهرستان شیراز دومین شهر بزرگ (از نظر وسعت) استان فارس پس از شیراز می‌باشد. شهرستان کازرون آب و هوایی نسبتاً معتدل دارد. این شهرستان از مناطق گردشگری، تاریخی و باستانی مهم ایران است و مناطق گردشگری بسیار و آثار تاریخی فراوانی را دربردارد. همچنین شهر تاریخی بیشاپور در ۲۰ کیلومتری شهر کازرون قابل مشاهده‌است.

شهرستان کازرون از خاور به شهرستان شیراز، از شمال به شهرستان ممسنی و از باختر و جنوب به استان بوشهر و از جنوب خاوری به شهرستان فراشبند محدود می‌شود.

شهرستان کازرون دارای شش بخش زیر است:

• بخش مرکزی
  • دهستان بلیان
  • دهستان شاپور
  • دهستان دریس

شهرها: کازرون

• بخش جره و بالاده
  • دهستان جره
  • دهستان دادین
  • دهستان فامور

شهرها: بالاده

• بخش چنارشاهیجان
  • دهستان سمغان
  • دهستان انارستان

شهرها: قائمیه

• بخش خشت
  • دهستان امامزاده محمد
  • دهستان بورکی

شهرها: خشت

• بخش کنارتخته وکمارج
  • دهستان کنارتخته
  • دهستان کمارج

شهرها: کنارتخته

• بخش کوهمره
  • دهستان کوهمره
  • دهستان دشت برم

شهرها: نودان

گردشگری

از جاذبه‌های شهرستان کازرون می‌توان به شهر تاریخی بیشاپور، امامزاده سید حسین، تنگ تیکاب، باغ نظر، مجسمه شاپور اول در غار شاپور و دشت‌های جنوب شهر کازرون در بخش مرکزی، دشت برم در بخش کوهمره نودان، سرمشهد و دریاچه پریشان در بخش جره و بالاده اشاره کرد.

چشمه ساسان که مناظر طبیعی ارزشمندی در پیرامون آن وجود دارد و غارهای تاریخی چون غار تنگ چوگان که مجسمه حجاری شدهٔ شاپور اول در آن قرار دارد، از جاذبه‌های طبیعی شهرستان کازرون به‌شمار می‌آیند. نقش شاپور که از بقایای شهری آباد بر جای مانده و ویرانه‌های شهر بیشاپور کازرون که به همت شاپور اول ساخته شده و کاخ‌ها و بناهای بسیاری داشته، به همراه چندین اثر مذهبی و تاریخی دیگر که قدمت بیشتر آن‌ها به دوره‌های باستانی می‌رسند، از مهم‌ترین دیدنی‌های شهرستان کازرون به‌شمار می‌آیند. روستای مشتان دارای جاذبه‌های پنهانی است که در فصل زمستان و بهار خیره‌کننده‌است.

در بخش خشت و کنارتخته شهرها و روستاهای زیادی قرار دارد که می‌توان به برخی از آن‌ها اشاره نمود: خشت، کنارتخته، بورکی (اولی، وسطی و بالایی)، امامزاده علی (ع)، کمارج، بورکی آغالی، بزین، ترک آباد، تل (مافی آباد)، گوریگاه، خواجه جمالی و…

در بخش خشت جاذبه‌های دیدنی عبارتند از: باغستان‌ها و نخلستان‌ها و مناطق تفریحی

امامزاده علی (ع) دارای یک آبشار بسیار زیبا نیز می‌باشد و در پشت آن منطقه‌ای باز در بین کوه که بسیار سر سبز می‌باشد. در بورکی وسطی دره هرمز که شامل یک قلعهٔ تاریخی از دورهٔ کیان به پادشاهی پور کیان وجود دارد که البته بدون امکانات کوهنوردی رفتن به آنجا امکان‌پذیر نمی‌باشد. روستای تاریخی بورکی پیش از اسلام به پور کیان شهرت داشته که با حملهٔ اعراب و مشکل ایشان در تلفظ حرف «پ» به بور کیان خوانده می‌شده و در اثر مرور زمان و تغییر گویش‌ها به بورکی تغییر نام یافته‌است. در دره هرمز رودخانه فصلی جریان دارد. برخی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان کازرون عبارتند از:

و…

کشاورزی و دامداری

محصولات کشاورزی شهرستان کازرون عبارت‌اند از: غلات، تنباکو، خرما، برنج، حبوبات، پنبه، مرکبات، صیفی جات که برخی از این محصولات جزو صادرات شهرستان نیز می‌باشند. از سوی دیگر به لحاظ این که ایلات و عشایر در منطقه پراکنده هستند، دامداری و تولیدات دامی رونق چشم‌گیری دارد. انواع فرآورده‌های لبنی و پشم و پوست و روغن از تولیدات دامی بخش دامپروری کازرون است.

دانشگاه‌ها

• دانشگاه سلمان فارسی کازرون
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد کازرون
• دانشگاه پیام نور کازرون
• دانشگاه زینب کبری(س) کازرون
• دانشگاه جامع علمی کاربردی مرکز کازرون
• دانشگاه پیام نور واحد نودان
• دانشگاه پیام نور واحد خشت

هتل‌ها

هتل بیشاپور کازرون

هتل فرهنگیان کازرون

پارک‌ها

بزرگراه‌ها

• بزرگراه کازرون به دشت ارژن (در دست ساخت)
• بزرگراه چنارشاهیجان به دشت ارژن
• بزرگراه کازرون به بالاده
• بزرگراه کازرون به کنارتخته

فرودگاه

فرودگاه سمپاشی کازرون در سمت جنوب کازرون قرار دارد.

ورزشگاه