با توجه به قداست و اهميت آب در آئين زرتشت و دربين آريائي ها ، معابدي براي نيايش و ستايش آب ساخته شد كه معبد آناهيتا ( الهه آب ) يكي از مهمترين آنها به شمار مي آيد. به نظر مي رسد كه شاهان اوليه ساساني هر گز از اجراي اين فريضه ديني كه موجب رضايت خاطر اهورامزدا و جلب قلوب مردم مي گرديد غافل نبوده اند براي ايزد آناهيتا كه فرشته دودمان و پيروزي آنها محسوب مي شد معابد و نيايشگاه ساختند ومقام آن را به درجه اهورا مزدائي ارتقاء دادند . آثار و اسنادي از اين ستايش بر روي پايه ستونهاي مكشوفه شوش و همدان وجود دارد كه اردشير( موسس سلسله ساساني ) مي گويد « ايزدان مهر و آناهيتا مرا ياري كردند » و اضافه مي كند « بشود كه اهورا مزدا ، آناهيتا و ميترا مرا در پناه خود گرفته و از هر كينه و خصومتي حفظ كنند» .
ساختمان و ساختار معبد آناهيتا در بيشاپور از نظر معماري بي نظير و فوق العاده است ، از لحاظ رعايت دستگاههاي تنظيم و تقسيم كننده و كنترل جريان اب نيز شگفت آور است و شايد فقط بتوان آن را با معبد ناهيد استخر مقايسه كرد.
براي ايجاد چنين پرستشگاه عظيم محوطه اي به ابعاد ۷×۲۳×۲۷ متر مكعب در عمق زمين خاكبرداري شده و شالوده آن بر طبق نقشه و طرح تنظيمي پيش بيني شده به نحوي گذارده شد تا آب رودخانه شاپور كه در فاصله ۲۵۰ متري اين مكان قرار دارد انشعابي از آن به درون اين بنا جاري گردد.
البته پيش از احداث اين معبد در اين مكان قنات جريان داشت و معماران و سازندگان ساساني با توجه به گذر آب بگونه اي معبد را انتخاب و شالوده ريزي كرده اند كه از اين موقعيت مناسب حد اكثر استفاده را براي گردش آب در آن به عمل آيد . هنور بقاياي اين قنات قديمي در انتهاي دالان غربي قابل رويت است .
اين بناي مكعب شكل كه از سطح زمينهاي اطراف خود در حدود ۶ متر پائين تر ساخته شده از ۱۴ متر ارتفاع آن فقط ۸ متر از سطح طبيعي اطراف نمايان بوده و بقيه سطوح به علت سردابه اي بودن در عمق زمين قرار گرفته .
در صحن داخلي آن آبگير كم عمقي با گنجايش ۶۰ متر مكعب آب ساخته شده و اطراف آن سكوئي بوجود آمده كه نيايشگران مي توانستند هنگام اجرا ي مراسم مذهبي بر روي آن گرد آيند .
اين سكو از قطعات سنگهاي بزرگ حجاري شده فالبي به ابعاد ۴۷×۱۴۰ سانتي متر ساخته شده است . در وسط هر يك از وروديها مجراي آبي در داخل سنگهاي زير كف پوش درگاه حجاري شده است تا از هر سه طرف بنا، در مواقع لزوم ( احتمالا در اعياد و جشنها و مراسم مذهبي ) آب به درون معبد جاري شود .
مجراي خروجي آب چاهيست كه ۴ متر عمق دارد و براي احداث آن محوطه اي را به طول و عرض ۱۸۰ سانتي متر خاكبرداري نموده اند كه با ۴ قطعه سنگ ۹۰×۹۰ سانتي متر از نوع سنگهاي كف پوش معبد پوشيده مي شده است به طوريكه هم آهنگي و روپوش چاه با كف آبگير بطور يكنواخت رعايت مي شده و مجراي خروجي آب كاملا از نظر پنهان بوده است .
نحوه ورود و خروج آب در اين معبد تابع نظم و ترتيبي خاص بوده كه حتي المقدور آب معبد پاك و تازه باشد و به همان اندازه كه آب از سه طرف وارد مي شود از مجراي سه گانه به تدريج و غير محسوس به زمين فرو مي رود .
دقت و رعايت چنين امري براي گردش آب ، اهميت و احترام خاص مذهبي و توجه به نياي فرشته آب را در آن زمان كاملا نشان مي دهد .
با توصيفي كه به عمل آمد معلوم مي شود كه دراين مكان نوازش و بازي با آب و نيايش آب بيش از هر چيز ديگري مورد توجه بوده است .
به فاصله چهار كيلومتري شهر قائميه در روستاي قنديل نقش برجسته اي از عهد ساساني وجود دارد كه مربوط به شاپور اول ساساني است . نقش ، حكايت از اهداي گل توسط شاپور به ملكه آذر آنا هيتا با حضور كرتير ( موبد موبدان ) دارد .
ساسان جد شاپور ریاست معبد آناهید شهر استخر را به عهده داشت. وی با دختری از خانواده ی بازرنگی ازدواج کرد. پسر وی بابک از موقعیت خود استفاده و اردشیر پسر خود را به مقام ارگبدی دارابگرد انتساب کرد. اردشیر چند تن از امرای فارس را مغلوب و قلمرو خود را توسعه بخشید بابک هم بر گوچهر شاه بازرنگی شورید و به جای وی نشست پس از مرگ بابک اردشیر در سه جنگ متوالی اردوان پنجم اشکانی را شکست داد و به تصرف کلیه مناطق ایران پرداخت. در اواخر عمر از سلطنت کناره گرفت و پسرش شاپور جانشین وی شد.
شاپور در روز یک شنبه ۲۰ مارس ۲۴۲ میلادی برابر با برج حمل (فروردین) تاج گذاری کرد. او از همان اوایل اقدامات خارجی خود را شروع کرد ابتدا به کوشان سپس به گرگان، دیلم و طبرستان لشکر کشید و آنها را مطیع گرداند و سپس متوجه غرب گردید. در نزدیکی بابل پس از چندین شکست گردیانوس سوم را شکست داد، وی را بکشت جانشین گردیانوس ، فلیپ عرب معاهده ای عجولانه با شاپور امضا کرد و خراجی هنگفت و ارمنستان و بین النهرین را به ایران واگذاشت (۲۴۴ میلادی). در حدود ۱۵ سال بعد در نزدیکی الرها والریانوس را شکست داد و وی را به همراه ۷۰ هزار رومی به اسیری گرفت (۲۶۰ میلادی) و اسرا را به جندی شاپور فرستاد که احتمالا سد و پل شوشتر کار اسرای رومی است. شرح شکست والرین امپراطور روم و کشته شدن گردیانوس از شاپور اول بر روی ۵ نقش برجسته در کازرون و فارس حجاری شده است. در زمان شاپور کتابهای زیادی از زبانهای لاتین، یونانی،هندی به پهلوی ترجمه شد که بعضی از تالیفاتی که وارد اوستا شده از جمله این کتب است. وی به مانی توجه زیادی کرد که در این توجه مقاصد سیاسی دور و درازی را دنبال می کرد که جانشینان شاپور آن را دنبال نکردند زیرا در زمان بهرام اول (۲۷۶_ ۲۷۳ میلادی) مانی محاکمه و اعلام شد. همسر شاپور آذر آناهید با عنوان« بان بشان بان بشن» (ملکه ملکه ها) می باشد که نام وی یاد آور معبد آناهیتا شهر کازرون و شهر استخر است که اجداد وی در آن ریاست داشتند.
از ابداعات معماری زمان شاپور تغییر نقشه در ساخت شهرها از مدور به صورت مستطیل است ، که نمونه بارز آن شهر بیشاپور است که بر اساس طرح هیپودام ساخته شده است و استفاده از اندود گچ در ساختمان بناها می باشد همانند کاخ شاپور در بیشاپور. از وی چندین کتیبه در بیشاپور، نقش رستم، فیروزآباد و….. به جا مانده است.
از جمله شهرهایی که به وسیله او ساخته شده یا به وی منسوب است؛ بیشاپور، نیوشاپور(نیشاپور)، اندیوشاپور، شادشاپور، شاپورخواست، به اندیوشاپور(بهتر از انطاکیه)، پیروز شاپور، جندی شاپورو…. می باشد.
وفات وی طبق تحقیقات آقای تقی زاده ۲۷۳ میلادی بوده است و مدت پادشاهی وی حدود ۳۲ سال و چهار ماه بوده است.
